Theo thống kê của Cục Bản quyền tác giả năm 2023, chỉ riêng lĩnh vực nội dung số đã ghi nhận hơn 2.000 vụ việc vi phạm do sử dụng quyền tác giả không đúng quy định, chiếm gần 60% tổng số vụ tranh chấp về sở hữu trí tuệ. Nhiều cá nhân, tổ chức vẫn chưa hiểu rõ cách sử dụng quyền tác giả hợp pháp, dẫn đến những rủi ro pháp lý không đáng có.
Bài viết dưới đây do Luật sư tư vấn Sở hữu trí tuệ – Tổng đài Pháp Luật biên soạn, cung cấp thông tin cần thiết về khi nào được sử dụng quyền tác giả và các nguyên tắc pháp lý khi khai thác tác phẩm của người khác.
>>> Hãy để các luật sư của chúng tôi đồng hành cùng bạn trong mọi vấn đề pháp luật, mang lại sự an tâm và bảo vệ quyền lợi tối đa!
SỬ DỤNG QUYỀN TÁC GIẢ LÀ GÌ?
Sử dụng quyền tác giả là hành vi khai thác và thực hiện các quyền được pháp luật công nhận đối với một tác phẩm đã được sáng tạo ra. Theo quy định tại Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, quyền tác giả bao gồm quyền nhân thân và quyền tài sản, và việc sử dụng các quyền này cần tuân thủ các điều kiện cụ thể.
Cụ thể, sử dụng quyền tác giả có thể bao gồm:
- Sử dụng quyền nhân thân, như:
o Công bố tác phẩm.
o Ghi tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm.
o Bảo vệ sự toàn vẹn nội dung của tác phẩm.
- Sử dụng quyền tài sản, như:
o Sao chép tác phẩm.
o Phân phối bản gốc hoặc bản sao tác phẩm.
o Truyền đạt tác phẩm tới công chúng (trực tiếp hoặc qua phương tiện kỹ thuật).
o Làm tác phẩm phái sinh (chuyển thể, phóng tác…).
Lưu ý:
- Chỉ chủ sở hữu quyền tác giả hoặc người được ủy quyền mới có quyền sử dụng hợp pháp.
- Việc sử dụng trái phép quyền tác giả (không xin phép, không trả thù lao, làm sai lệch nội dung…) có thể bị xử lý vi phạm hành chính, dân sự, thậm chí hình sự theo quy định pháp luật.
Nếu bạn muốn khai thác một tác phẩm, kể cả cho mục đích học thuật hay thương mại, cần xác định rõ mình có quyền sử dụng hay không, và nếu không có, thì phải được sự cho phép của chủ sở hữu.
CÁCH SỬ DỤNG QUYỀN TÁC GIẢ HỢP PHÁP
Việc sử dụng quyền tác giả một cách hợp pháp không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của chủ thể sáng tạo mà còn tránh các rủi ro pháp lý về xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Dưới đây là các cách sử dụng quyền tác giả đúng pháp luật theo quy định tại Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2022):
-
Xác định đúng phạm vi quyền tác giả
- Quyền nhân thân: bao gồm quyền đặt tên, đứng tên, công bố, bảo vệ sự toàn vẹn tác phẩm… không thể chuyển nhượng.
- Quyền tài sản: bao gồm quyền sao chép, phân phối, trình diễn, phát sóng, truyền đạt qua mạng, làm tác phẩm phái sinh… có thể chuyển nhượng, cấp phép.
-
Ký kết hợp đồng hoặc được ủy quyền rõ ràng
Để sử dụng hợp pháp quyền tác giả, bạn cần:
- Ký hợp đồng chuyển nhượng (nếu chủ sở hữu chuyển nhượng toàn bộ hoặc một phần quyền).
- Ký hợp đồng cấp phép sử dụng (nếu chỉ được quyền sử dụng trong phạm vi giới hạn).
- Văn bản ủy quyền sử dụng quyền tác giả, có xác nhận và thời hạn cụ thể.
Không có hợp đồng hoặc giấy ủy quyền, mọi hành vi sử dụng đều có thể bị xem là trái phép.
-
Tuân thủ các giới hạn sử dụng không cần xin phép
Pháp luật cho phép một số trường hợp được sử dụng tác phẩm mà không cần xin phép nhưng phải ghi rõ nguồn gốc, không làm ảnh hưởng đến quyền lợi tác giả, ví dụ:
- Trích dẫn hợp lý để bình luận, phê bình, minh họa trong giáo trình.
- Sử dụng trong mục đích cá nhân (không thương mại, không phổ biến).
- Biểu diễn trực tiếp, không thu phí, không ghi hình.
-
Tôn trọng quyền của tác giả dù đã hết thời hạn bảo hộ
Ngay cả khi quyền tài sản của tác phẩm đã hết thời hạn (50 năm sau khi tác giả qua đời), thì quyền nhân thân vẫn được bảo hộ vĩnh viễn. Bạn không được phép xuyên tạc, sửa chữa, cắt xén tác phẩm gây ảnh hưởng đến danh dự, uy tín của tác giả.
-
Sử dụng thông qua dịch vụ pháp lý uy tín
Nếu bạn là doanh nghiệp, đơn vị truyền thông, xuất bản, tổ chức biểu diễn… việc sử dụng quyền tác giả cần:
- Tư vấn và soạn thảo hợp đồng chuyển giao/cấp phép bài bản.
- Tra cứu tình trạng pháp lý của tác phẩm trước khi sử dụng.
- Thực hiện kê khai và đóng phí sử dụng quyền (nếu có).
>>> Đừng chần chừ, giải pháp pháp lý tốt nhất từ luật sư đang chờ bạn – đặt lịch tư vấn ngay hôm nay!
KHI NÀO ĐƯỢC SỬ DỤNG QUYỀN TÁC GIẢ MÀ KHÔNG CẦN XIN PHÉP?
Trong một số trường hợp nhất định, pháp luật cho phép sử dụng tác phẩm đã công bố mà không cần xin phép hoặc không phải trả tiền nhuận bút, thù lao, với điều kiện phải nêu rõ nguồn gốc, tên tác giả, không gây phương hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu. Cụ thể:
-
Sử dụng cho mục đích cá nhân
- Sao chép một bản duy nhất để sử dụng trong phạm vi cá nhân và phi thương mại.
- Không sử dụng để kinh doanh, quảng cáo, phân phối.
Ví dụ: Tải một bản thơ về đọc cá nhân, không chia sẻ công khai hoặc bán.
-
Trích dẫn hợp lý nhằm bình luận, phê bình hoặc minh họa
- Chỉ sử dụng phần hợp lý của tác phẩm gốc.
- Phải nêu rõ tên tác giả, nguồn trích dẫn.
Ví dụ: Trích một đoạn tiểu thuyết để phê bình trong bài luận văn hoặc bài báo.
-
Sử dụng trong hoạt động giảng dạy
- Minh họa trong giáo trình, bài giảng.
- Phục vụ giảng dạy tại cơ sở giáo dục, không vì mục đích thương mại.
Ví dụ: Trích đoạn nhạc để phân tích trong bài học môn âm nhạc.
-
Biểu diễn tác phẩm không thu tiền tại cơ sở sinh hoạt văn hóa
- Tác phẩm được biểu diễn trực tiếp, không ghi hình, không thu phí.
- Mục đích sinh hoạt cộng đồng, phi lợi nhuận.
Ví dụ: Trình diễn thơ tại câu lạc bộ văn học địa phương.
-
Chụp ảnh, ghi hình tác phẩm mỹ thuật, kiến trúc tại nơi công cộng
- Tác phẩm phải được đặt tại nơi công cộng, không bị hạn chế tiếp cận.
Ví dụ: Chụp ảnh trước tượng đài ngoài trời để đăng tải trên blog cá nhân.
Lưu ý quan trọng:
- Những trường hợp trên không áp dụng cho tác phẩm chưa công bố hoặc có điều kiện sử dụng riêng do tác giả quy định.
- Không được xuyên tạc, cắt xén hoặc làm sai lệch nội dung gốc.
Tóm lại, dù không cần xin phép, việc sử dụng vẫn phải tuân thủ nguyên tắc trung thực, tôn trọng quyền nhân thân và tài sản của tác giả.
CÁC CÂU HỎI THƯỜNG GẶP
-
Có được sử dụng hình ảnh hoặc trích đoạn từ tác phẩm mà không xin phép không?
Có thể nếu trích dẫn vì mục đích phi thương mại và ghi rõ nguồn. Tuy nhiên, không được sử dụng nguyên vẹn toàn bộ tác phẩm hoặc làm sai lệch nội dung gốc.
-
Tác phẩm đăng trên mạng xã hội có bị giới hạn quyền tác giả không?
Không. Tác phẩm vẫn được bảo hộ toàn phần theo Luật Sở hữu trí tuệ, dù đã công bố công khai trên nền tảng số.
-
Làm video reaction có bị coi là xâm phạm quyền tác giả không?
Có thể có, nếu sử dụng nguyên vẹn tác phẩm âm thanh/hình ảnh mà không xin phép, đặc biệt khi có yếu tố thương mại (kiếm tiền từ YouTube, TikTok…).
-
Có thể cho người khác sử dụng quyền tác giả của mình không?
Có thể. Quyền tài sản trong quyền tác giả có thể chuyển nhượng, cho thuê, hoặc ủy quyền sử dụng bằng hợp đồng.
-
Khi nào cần đăng ký quyền tác giả để được bảo vệ tốt hơn?
Quyền tác giả phát sinh ngay khi tạo ra tác phẩm. Tuy nhiên, việc đăng ký tại Cục Bản quyền giúp chứng minh quyền lợi rõ ràng và thuận lợi trong việc khiếu nại, khởi kiện nếu xảy ra tranh chấp.
Việc sử dụng quyền tác giả hợp pháp không chỉ giúp bạn tránh rủi ro pháp lý mà còn là hành vi tôn trọng tài sản trí tuệ của người khác. Trong môi trường sáng tạo và số hóa ngày nay, việc hiểu rõ khi nào được sử dụng quyền tác giả, sử dụng như thế nào cho đúng là điều cần thiết với mọi cá nhân và doanh nghiệp.
Tổng đài Pháp luật sẵn sàng đồng hành và tư vấn đầy đủ các dịch vụ pháp lý liên quan đến quyền tác giả, từ đăng ký, chuyển nhượng đến xử lý vi phạm.
KẾT LUẬN TỪ LUẬT SƯ TƯ VẤN SỞ HỮU TRÍ TUỆ – TỔNG ĐÀI PHÁP LUẬT
Trong môi trường kinh doanh và truyền thông hiện đại, việc sử dụng quyền tác giả hợp pháp không chỉ là trách nhiệm pháp lý mà còn là tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp. Mỗi cá nhân, tổ chức cần trang bị kiến thức pháp luật đầy đủ để bảo vệ mình trước các rủi ro kiện tụng, bồi thường, và mất uy tín thương hiệu. Chủ động xin phép – ghi nguồn – ký kết hợp đồng rõ ràng chính là con đường an toàn và chuyên nghiệp nhất.
>>> Đặt lịch ngay để được tư vấn bởi đội ngũ luật sư hàng đầu, giúp bạn giải quyết mọi khó khăn pháp lý một cách hiệu quả!
